SỞ HỮU CỔ PHIẾU ESOP CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG

ESOP, tiếng Anh viết đầy đủ là Employee Stock Ownership Plan, tạm dịch sang tiếng Việt là Kế hoạch thực hiện quyền sở hữu cổ phần cho người lao động. ESOP là phương thức công ty áp dụng để từng cá nhân làm việc trong công ty đều có thể sở hữu cổ phiếu của công ty. Có nhiều cách khác nhau để người lao động có được cổ phần và cổ phiếu của doanh nghiệp: thưởng, mua trực tiếp từ công ty, hoặc thông qua ESOP.

 Mục tiêu chủ yếu của ESOP là thưởng và động viên đội ngũ nhân viên trong công ty. Công cụ này cũng thường được sử dụng khi thị trường (tài chính và đầu tư) chuẩn bị đón nhận một doanh nghiệp thành công. Trong nhiều trường hợp, ESOP được là phần thưởng được trao cho các nhân viên xứng đáng và người nhân viên được sở hữu ESOP mà không phải trả bất kỳ khoản tiền nào cho công ty.

ESOP giống tương tự như một kế hoạch chia sẻ lợi nhuận (a profit-sharing plan). Công ty lập một quỹ tín thác (trust fund) và đóng góp vào quĩ này cổ phiếu mới hoặc tiền mặt để mua lại cổ phiếu đã phát hành của chính công ty. Một phiên bản ESOP khác là vay tiền để mua cổ phần đã hoặc sắp phát hành của công ty, sau đó, công ty sẽ đóng góp tiền mặt từ lợi nhuận để thanh toán khoản vay này.

Sử dụng ESOP khi nào?

Một kế hoạch thực hiện quyền sở hữu cổ phần cho người lao động được sử dụng phổ biến trong ba tình huống: mua lại cổ phiếu của người sở hữu muốn rời khỏi công ty, vay tiền với chi phí sau thuế thấp hơn, và tạo thêm lợi ích cho người lao động.

Mua lại cổ phiếu của người sở hữu muốn rời khỏi công ty. Chủ sở hữu của công ty tư nhân có thể sử dụng ESOP để tạo ra một thị trường sẵn sàng cho cổ phiếu của họ. Theo cách tiếp cận này, công ty có thể sử dụng khoản đóng góp (có thể được miễn thuế, tuỳ theo qui định kế toán) bằng tiền mặt vào quỹ ESOP để mua lại cổ phiếu của những người đang nắm giữ nhưng muốn rời khỏi công ty; hoặc có thể sử dụng tiền vay cho quỹ ESOP để mua lượng cổ phiếu này.

 Vay tiền với chi phí sau thuế thấp hơn. Khả năng vay tiền của quĩ ESOP chính là điểm đặc biệt nhất của công cụ này so với các chính sách lợi ích khác trong công ty. ESOP mở ra khả năng vay tiền mặt với mục đích sử dụng là mua cổ phiếu từ công ty hoặc từ những cổ đông hiện tại. Khi đó, công ty có thể được hưởng một khoản miễn giảm thuế từ số tiền đóng góp vào quĩ ESOP để trả phần tiền đã vay. Điều này có nghĩa là cả phần tiền được miễn thuế bao gồm cả lãi và nợ gốc.

 Tạo thêm lợi ích cho người lao động. Một công ty có thể phát hành thêm cổ phiếu hoặc trái phiếu cho quĩ ESOP và ghi giảm phần thu nhập chịu thuế. Hoặc, công ty đóng góp tiền mặt vào quĩ ESOP để mua cổ phiếu từ công chúng hay cá nhân đang sở hữu cổ phiếu của công ty. Với các công ty đại chúng, theo số liệu thống kê chiếm 5% các công ty sử dụng ESOP tại Hoa Kỳ, ESOP thường được sử dụng kết hợp với chính sách tiết kiệm của người lao động. Thay vì gắn việc tiết kiệm của nhân viên với tiền mặt, công ty sẽ gắn kết khoản tiền này với cổ phần theo ESOP và thường với một tỉ lệ cao hơn.

Nên sử dụng ESOP?

ESOP là một chiến lược thanh khoản được ưu đãi về thuế mang lại giá trị hợp lý cho các cổ đông.

Các doanh nhân thường có sẵn một số chiến lược thanh khoản để tạo thanh khoản cho cổ đông. ESOP thường mua cổ phiếu của công ty với giá trị thị trường hợp lý, thường là ở cùng mức với người mua cổ phần tư nhân. Ngoài ra, một cổ đông bán cổ phiếu cho ESOP được tài trợ bởi một công ty C có thể hoãn thuế, lãi vốn đối với việc bán vô thời hạn theo Mục 1042 của Bộ luật Thu nhập Nội bộ. Công ty ESOP cũng có thể sử dụng đô la được khấu trừ thuế để tài trợ cho thanh khoản của cổ đông.

ESOP cho phép chuyển đổi quyền sở hữu thấp và chậm

Đối với nhiều doanh nhân, sự tham gia của họ vào công ty không chỉ là một khoản đầu tư mà còn là công việc duy trì cuộc sống của họ. Thông thường, các doanh nhân muốn tiếp tục tham gia và đóng góp cho các công ty mà họ đã tạo ra. ESOP tạo điều kiện cho chiến lược chuyển đổi và thành công của một doanh nhân, cho phép doanh nhân, chủ tịch hội đồng quản trị để nghỉ hưu, đồng thời giúp bảo tồn giá trị của Công ty.

ESOP mang lại lợi ích cho những người đã giúp tạo ra giá trị trong Công ty.

ESOP tạo ra quyền sở hữu cổ phiếu của nhân viên và cơ hội tạo ra sự giàu có cho những nhân viên đã đóng góp cho sự thành công của Công ty. Nhân viên trong môi trường kinh tế hiện tại thường được thử thách để đạt được khoản tiết kiệm và tài sản đáng kể cho nghỉ hưu. ESOP mang lại lợi ích cho nhân viên, tạo ra khoản tiết kiệm hưu trí trung bình vượt quá đáng kể so với những gì nhân viên có thể đạt được thông qua các kế hoạch nghỉ hưu khác.

ESOP tạo và bảo tồn di sản

Đối với nhiều chủ doanh nghiệp, các công ty của họ phản ánh cả đầu tư và sứ mệnh. Người mua tài chính bên ngoài thường được trang bị để thấy giá trị và giá trị thực của Công ty. ESOP có thể bảo tồn di sản của những người sáng lập và doanh nhân chủ chốt, cho phép một thế hệ mới đưa Công ty phát triển đi lên.

Cảnh báo với ESOP

Khi công ty phát hành cổ phiếu mới, cổ phần của các cổ đông hiện tại, bao gồm cả người lao động đang hưởng ESOP, sẽ bị giảm tương ứng. Việc suy giảm này có thể tạo tác động tiêu cực tới động lực làm việc và lợi ích từ khoản thuế được miễn giảm (nếu có) từ việc áp dụng ESOP. Ngoài ra, qui định bắt buộc công ty phải mua lại cổ phần từ những nhân viên quyết định rời khỏi công ty có thể mang lại áp lực của một khoản chi phí lớn.

Tại một số quốc gia, pháp luật không cho phép áp dụng ESOP tại các doanh nghiệp tư nhân và công ty chuyên môn.

Cuối cùng, ESOP chỉ thực sự cải thiện hiệu quả làm việc tại công ty khi kế hoạch này đi liền với cơ hội tham gia các quyết định tác động tới công việc dành cho người lao động.